'Wat is het publiek hier lekker divers', grapt Vince Staples deze zomer op Best Kept Secret voor een vrijwel volledig witte tent. Hij doet er nog een schepje bovenop door zijn publiek aan te moedigen het n-woord mee te rappen: ‘Hoezo zingen jullie niet, voelen jullie je ongemakkelijk?’ Best Kept Secret werd met zijn neus op de feiten gedrukt, maar eigenlijk had het natuurlijk op ieder Nederlands festival kunnen gebeuren, zelfs op WOO HAH! En ook op Lowlands, dat ook volgens festivaldirecteur Eric van Eerdenburg te wit is, zou het wel eens kunnen schuren, straks bij de show van Kendrick Lamar. Ook bij zijn show zie je volop fans die elke verse uit hun hoofd kennen. En daarmee weten ze ook waar de gevoeligheden liggen, toch?
In mei haalde Kendrick Lamar op het Amerikaanse festival Hangout nog twee witte fans op het podium voor ‘m.A.A.d City’, waar het n-woord meer dan twintig keer in zit. De eerste fan kent de tekst en beweegt zijn microfoon handig weg als ‘het woord’ voorbij komt. Bij de tweede gaat het mis: het meisje rapt tot twee keer toe het n-woord en wordt vriendelijk doch dringend verzocht het podium te verlaten. Ja maar, reageren velen op social media: rappers gebruiken het woord zelf toch? Mag je het als fan dan niet meerappen?
Kendrick Lamar sluit zondag voor een vrijwel volledig wit publiek Lowlands af. Maar wat nou als al die witte mensen straks uit volle borst het n-woord mee rappen? Krijgen ze dan collectief van hem op hun flikker?
Brockhampton
Ook Brockhampton, de grote hiphopbelofte van Lowlands, wees onlangs witte fans die het n-woord gebruikten terecht. Bij een show in Seattle legde voormalig lid Ameer Vann uit: 'Het kwetst mensen, maar dat is het probleem niet eens. Het is geen oplossing voor racisme.'
Context
'Het antwoord is heel simpel: nee, dat mogen ze niet', reageert Seada Nourhussen, de hoofdredacteur van OneWorld die onlangs besloot dat neokoloniaal taalgebruik op dat journalistieke platform tot het verleden moest behoren en het woord zelf absoluut niet in de mond neemt. 'Nigga' - hier enkel voluit gebruikt als dat nodig is voor de duidelijkheid van het stuk - is daar als overblijfsel van het Amerikaanse slavernijverleden natuurlijk het schoolvoorbeeld van. 'Zolang de machtsverhoudingen totaal scheef zijn, zijn bepaalde woorden off limits voor diegenen uit de machtigste groep. Net zoals vrouwen elkaar liefkozend ‘sletje’ kunnen noemen, maar mannen dat woord ook niet moeten bezigen tegenover een vrouw. Of zoals homomannen ‘meid’ tegen elkaar kunnen zeggen, en hetero’s dat beter uit hun hoofd laten tegenover een homoman. '
Toch bestaan er ook andere antwoorden op dezelfde vraag. Schoolboy Q, een van de labelgenoten van Kendrick Lamar, vindt het bijvoorbeeld oké als zijn witte fans het n-woord met hem meerappen. Zij kopen immers zijn albums en kaartjes voor z'n concerten. In de verdediging van zijn standpunt verwijst Q zelfs naar een oud nummer van Lamar: 'Fuck Your Ethnicity.' Kavita Ramkhelawan van de Nederlandse urbanzender FunX deelt die mening niet, maar begrijpt wel waar 'ie vandaan komt: 'Het is logisch dat mensen gewoon meerappen omdat ze iemands muziek tof vinden. Of ze nou groen, geel, wit of zwart zijn.' Voor sommige rappers is die constatering reden genoeg om het woord ook zelf niet meer in de mond te nemen: goed voorbeeld doet goed volgen.
Andere rappers willen het woord juist wel gebruiken, zodat het zijn racistische kracht verliest en een soort geuzennaam wordt. 'Het gevaar van de normalisatie van zo'n woord is dat we vergeten waar het vandaan komt', legt Ramkhelawan uit. Het is volgens haar de verantwoordelijkheid van een rapper én zijn fans om dat te voorkomen. 'Natuurlijk mag je dat woord als zwarte rapper gebruiken, maar als je besluit het voor een groot publiek te rappen, moet je je publiek daar ook in onderwijzen. Maak bijvoorbeeld duidelijk dat je het niet fijn vindt als mensen meerappen of leg uit wat de context is.' Het bewustzijn ontbreekt volgens Ramkhelawan namelijk vaak: 'Ik was vorig jaar bij J. Cole in de Ziggo Dome. Zijn muziek is - net als die van Kendrick - heel maatschappelijk betrokken. Zijn grotendeels witte publiek rapte heel hard mee en had het uitstekend naar zijn zin, maar ik vroeg me wel af of de boodschap na de show bij ze was blijven hangen.'
N.I.G.G.A.
Tupac probeerde het n-woord in de jaren negentig al een andere betekenis te geven.Hij behandelde het als afkorting voor Never Ignorant about Getting Goals Accomplished. Rappers als André 3000 van Outkast en Kanye West droegen later de racistische Confederate Flag op hun kleding om de kracht van dat symbool te ondermijnen.
Nederland
Het is aannemelijk dat de maatschappelijke boodschap van J. Cole, Kendrick Lamar en Vince Staples bij een Nederlands publiek minder goed blijft plakken dan bij een Amerikaans publiek. Natuurlijk hebben wij ons eigen slavernijverleden, maar er bestaat simpelweg enige afstand tussen Nederlandse hiphopfans en het n-woord zoals zich dat in Amerika ontwikkeld heeft. 'Nigga' is daar een verbastering geworden van het racistische 'nigger'. De directe vertaling van dat woord, 'nikker', hoor je hier echt niet meer. Uitzondering daarop was tot een paar jaar terug Nikker Simon, een typetje van Jeroen van Koningsbrugge uit het satirische programma NeonLetters. Hier smeert een gewiekste manager de Volendamse zanger zijn nieuwe artiestennaam aan. 'Nikker, dat is racistisch', sputtert Simon nog tegen, tevergeefs.
Met het woord 'neger' heeft Simon eerder in het gesprek nog geen probleem. Dat woord wordt in Nederland dan ook nog vaak gebruikt door witte mensen. Vaker dan het Amerikaanse 'negro', dat in de Verenigde Staten enkel nog een geuzennaam is onder zwarte Amerikanen die 'nigga' liever niet in de mond nemen. In 2007 hield de National Association for the Advancement of Coloured People (NAACP) zelfs een ceremoniële begrafenis voor het woord in Detroit. Ondertussen veranderde DJ De Rooie Neger zijn naam pas in 2016 in De Rooie Jager en liet komiek Steven Brunswijk zijn bijnaam BraboNeger pas in februari van dit jaar achter zich. Hij vindt het trouwens nog steeds niet erg als je hem zo noemt. Kortom: de kans is groot dat veel Nederlandse hiphopfans de lading achter het n-woord niet kennen op dezelfde manier als hun Amerikaanse medefans.
Twee seconden per bar
Volgens de Afro-Amerikaanse bestsellauteur Ta-Nehisi Coates vormen hiphopshows zoals die van Lamar zondagavond juist een moment om die lading over te brengen. Coates sprak desgevraagd over het onderwerp tijdens een Q&A naar aanleiding van zijn boek We waren acht jaar aan de macht, over rassenpolitiek tijdens en na het Obama-tijdperk. ‘Door je hierin beperkt te voelen en het n-woord juist niet te gebruiken, ervaar je eigenlijk een heel klein beetje hoe het is om zwart te zijn. Als je zwart bent, beleef je de wereld namelijk heel anders en zie je de rest dingen doen die jij niet kan doen en waar jij vaak geen onderdeel van kan en mag uitmaken. Ik denk dat je als witte hiphopfan juist kan leren van deze situatie in plaats van jezelf beperkt te voelen’
Kendrick Lamar rechtvaardigde zijn reactie op Hangout onlangs op een vergelijkbare manier in een interview met Vanity Fair. ‘Laat mij nou dit ene woord hebben. Ik loop al dertig jaar op deze wereld rond en er zijn zoveel dingen geweest waarvan witte mensen hebben gezegd dat ík ze niet mocht doen.’ Als rappers vragen het n-woord niet te gebruiken voorkomen ze dus niet alleen racistische uitingen, maar bieden ze hun witte hiphopfans ook de mogelijkheid om voor een kort moment met hen en alle mensen van kleur mee te leven. Iets heel anders dan omgekeerd racisme of censuur, dus. 'Als ik er als zwarte heteroseksuele vrouw prima mee kan leven dat ik zeker niet alles mag zeggen, kan een witte hiphopfan zichzelf ook wel twee seconden per bar muten', aldus Seada Nourhussen. En als je nou wit bent en het woord tóch heel graag een keer in de mond wil nemen, wacht dan op het moment waarop zelfs witte mensen volgens komiek Chris Rock het n-woord mogen zeggen.
Rectificatie: een eerdere versie van dit artikel bevatte onnodig gebruik van een van de n-woorden. Die woorden zijn hier enkel voluit gebruik als dat nodig is voor de duidelijkheid van het artikel. Ook is op 21 augustus verduidelijkt dat Seada Nourhussen dergelijke woorden zelf nooit in de mond zou nemen.